Beykoz Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Evren Bolgün, Temmuz ayından bu yana Borsa İstanbul’da yaşanan hareketlilikle ilgili birtakım banka paylarının yüzde 100 ile yüzde 450 ortasında değişen oranlarda yükselişler kaydetmesinden dayanak alarak kamuoyuna vatandaşların BİST üzerine yatırım yapmaları gerektiği açıklamasını yapmış olan kamu üst seviye vazifelilerinin “bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı” kabahatine iştirak ettiklerini söyledi. Cihan Bolgün ile borsadaki son gelişmeleri konuştuk.
– İktisadın tahminen de rayında giden tek unsuruydu Borsa, fakat son haftalarda gördük ki orada da herşey yolundan çıktı, ne diyeceksiniz? Borsa İstanbul’da ne oluyor?
Aslında piyasa hareketlerini bozma süreci dört yıl öncesine 2018’e dayanıyor. 2018 Ağustos’ta BDDK swap kısıtlaması getirmişti. O piyasayı bozmadaki birinci adımdı. Sonra faiz sebep enflasyon sonuçtur söylemi geldi. 2018’in ortalarını bu manada milat olarak alıyorum. Merkez Bankası’nın bağımsızlığını büsbütün ortadan kaldırıldı. Geldiğimiz noktada faizi de uygunca absürd bir halde indirdik. Siyaset faizi malum yüzde 12’ye kadar indi. Bütün varlıkların fiyatlanmasında ana gösterge Merkez Bankası faizidir. Tüm piyasa bunun üzerinden döner. Geldiğimiz noktada burayı da öldürdük.
Yerli ve ulusal makro ihtiyati önlemlerle denetim edilmeyen kredi tarafı vardı onu da artık yüzde 100 denetim ediyorlar. O tarafı da bitirdik. Geriye döviz ve borsa kalmıştı. TCMB rezervleri eritilince döviz piyasasının da özgürlüğünü bitirdik. Geriye borsa kalmıştı. Bu dinamikler içinde vatandaşların yatırım yapacağı diğer yer de pek yoktu. Borsayı da cazip hale getirmek için hem bakanın açıklamaları hem de kamu bankaları kaynakları ve Türkiye Varlık Fonu alımlarıyla birlikte yatırım fonları temelli alımlar oldu geçen Temmuz-Ağustos aylarında.
Evet 5 temmuzdan itibaren Borsaya bir yabancı girişi var. Bankalardaki birinci alım hareketleri Citibank, Deutsche Bank, HSCB üzerinden geldi. Fakat alımların yüzde 100 yabancılardan geldiği aşikâr değil. Zira Türk olmalarına karşın yurtdışında işi olan oturum müsaadesi olanlar da orada hesap açmış olabilirler, onlara bıyıklı yabancı diyorum. Alım hareketleri bilhassa ağustostan sonra ağırlaşmaya başladı. Yabancılar var fakat yerli spekülatörler de var.
Ben buna artık nitelikli operasyon ismini veriyorum.
RESMEN MANİPÜLASYON
– Nasıl bir operasyon?
Gerçekten bir operasyon dönüyor. Spekülasyon demiyorum artık iş net halde manipülasyona döndü.
Borsa İstanbul kurulduğundan bu yana bayağı şuurlu sofistike bir olay yapıldı. Epey nitelikli ve şuurlu bir operasyon. İşin içinde kaldıraç var. Koordineli bir hareket var. Kolay bir iş değil. İşte borsadan pay aldım, sattım yahut açığı sattım, aldım biçiminde o denli kolay bir süreç değil. Sonuçta bu kadar büyük süreç hacmi olan şirketler günlerce satıcısız sonra da alıcısız kaldılar.. ben 30 yıllık profesyonel finans mesleğim boyunca görmedim bu türlü bir şey.
Banka payları 2 aylık vakit dilimi içerisinde yüzde 250-yüzde 450 ortasında değişen seviyelerde yükselişler kaydetti. Temmuz-Eylül devri içerisinde spot piyasadaki bankacılık paylarında yaşanan yükselişlerin Vadeli BİST.30 endeksine değerli derecede müspet katkısı oldu.
Banka payları bazında artı yüzde 10, artı yüzde 10, artı yüzde 10….şeklinde yürütülen bir operasyon bu. Asgarî 10 kat kaldıraç var yani. Yarım saat içinde yüzde 100 kazanmış oldular. Bu dayanılmaz bir manipülatif çıkar aslında. Bu yabancının yapacağı karakteristik bir alım formu değil. Yabancı bu türlü piyasaya girmez. 1.5 ay içinde Vakıfbank ya da Şekerbank üzere bir pay yüzde 300-400’e çıkar mı, ne oldu bu bankalara? Sonra strateji kısır bir döngüne döndü.
VATANDAŞ ZİYAN ETTİ
– Bu kısır döngü devam edecek mi pekala?
Etmeyecek. Kaldıraç hadisesine müdahalede kamu otoriteleri çok geç kaldılar yalnızca izlediler. O süreçleri yapanlar kimse onların kazanmalarına seyirci kaldılar.
Özellikle spot banka paylarındaki fiyat hareketlerinin kısa vakit dilimi içerisinde “yüzde 100 ile yüzde 450” ortasında değişen oranlarda yükselişler kaydetmesinden takviye alarak kamuoyuna vatandaşların BİST üzerine yatırım yapmaları gerektiği açıklamasını yapmış olan kamu üst seviye vazifelilerinin “bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı” hatasına iştirak etmiş olduklarını görmekteyiz. BİST banka paylarındaki çok bedel yararlarının haricinde VİOP Vadeli Piyasasında süreç görmekte olan Vadeli Banka Kontratlarından da kaldıraç seviyeleri değişmekle birlikte “20 Misli”ne yaklaşan seviyelerde yararların elde edilmesine 13 Eylül tarihine kadar resmi otoriteler tarafından müsaade verildiğini gördük.
Kamu bankalarındaki çıkarı kaçırdım diyen özel bankalara atak eden sade vatandaşlar da sürecin sonunda önemli ziyan etmeye başladı.
Vadeli banka kontratları üzerinden başlayan operason sonucunda kimi BİST banka paylarında (SKBNK, TSKB) hâlâ sorun devam ediyor. Bu arkadaşlar kaldıraçlı VİOP piyasasında banka Uzun (Alım) durumlarının fiziki teslimatı prensibi sebebiyle Borsa İstanbul’da o kadar pay satın almış durumdalar ki artık bunları ellerinden çıkamıyorlar. Karşıda alıcı yok.
SORUN DEVAM EDECEK
– Pekala ne olacak bu paylar?
Bunun eritilmesi gerekiyor. Bunlar eritilene kadar sorun bu halde devam edecek. Halkbank da geçen hafta kendi payını aldı. Aymazlığın artık son noktasıdır bu. Bu ne demek karşıda alıcı yok, devlet kendi bankasını devreye sokuyor bu bireyleri kurtarmak için.
Bir de şöyle bir kahır var; VİOP’taki durumların 30 Eylül’e kadar kapanması gerekiyor. Artık manipülasyon düzenlemesi getirilmesi planlanıyor. Muhtemelen birtakım payların vadelerini sürece kapatacaklar. En az durum taşıma ölçülerini yükseltecekler. Sonuçta bu zararın bir formda karşılanması gerekiyor. Bu durumlar ağır olarak 4-5 aracı kurumda görünüyor. Şu anda paklık yapılmaya çalışılıyor. Küçük yatırımcı 13 Eylül’e kadar bu paylarda Kısa (Satım) vadeli konum alanlar önemli ziyan ettiler. Fakat bu arkadaşlar da o tarihe kadar çok önemli kazandılar. Artık SPK bunlara ne kadar ceza keser bilmiyoruz. Sorun çözülmüş değil bu hafta da devam edecek.
FAİZ TEK HANEYE İNER
– Merkez Bankası geçen hafta tekrar faiz indirimine gitti, ne diyeceksiniz?
Yüzde 12’ye gelen bir faiz var. Yüzde 13-14’lerde tahvil faizi ve yüzde 25-36’larda olan kredi faizleri var. Faiz indirirken de Merkez Bankası’nın döviz rezervinden satıyorlar. Kararlar artık hiç rasyonel değil. Önümüzdeki aylarda önemli bir parasallaşma atılımı daha bizi bekliyor. 500 milyar TL’ye yakın para seçim için kullanılacak. Tam gaz seçim iktisadı olacak. Faiz indirimleri devam edecek. Enflasyon yıl sonunda baz tesiriyle 10-12 puan düşecek zati.
– Enflasyon yıl sonunda ne olur?
Enflasyonun yüzde 85’i aşıp baz tesiriyle yıl sonunda muhtemelen yüzde 75’lerde olacağını düşünüyorum. Gelişmiş ülkelerde yaşanacak olan resesyondan ötürü Şubat 2023’te enflasyonun bir ölçü daha aşağıya gideceğini düşünüyorum. Türkiye’nin büyümesi de gelecek yılın ikinci yarısında yüzde 3’lere inebilir. 2023’te enflasyon ne olacak demenin şu ortamda bir kıymeti yok. İktidar değişecekse tüm iktisat siyasetleri yenilenecektir.
– Şu anda Türkiye ekonomisindeki en temel meseleler neler?
Ekonomi çok önemli kur baskısı altında. Bu maliyetler ve enflasyonu artırıyor. Bunu çözülmesi lazım. Yılbaşından bu yana yüzde 40 kur artışı olmuş.
KUR 36 LİRAYA ÇIKMASIN DİYE ÇALIŞIYORLAR
– Kur kaça çıkar?
Burada noktasal varsayım yapmak çok sıkıntı. Faizi indireceğini düşünürsek o vakit kur tarafında artış olacak. Kasımda faiz indirimi olacağını düşünüyorum o vakit kur 20 lirayı aşar. Ocakta da yeni yılda faizi tekrar indirecekler. O vakit da dolar 22 liranın üzerinde olur. Üç ayda yüzde 20’lik bir kur artışı olacaktır. Artık satılacak döviz rezervi de kalmadı. Döviz probleminde kısa vadede bir tahlil görmüyorum. Seçime kadar aslında dolarda 2021’de aralıkta gördüğümüz o ikiye katlanma olayının yaşanmaması için çalışıyorlar. Bugün 18 TL olan kurun aslında 36 liraya çıkmamasına çalışıyorlar.